Ενεργά συστατικά βοτάνων

Ο άνθρωπος είναι και αυτός μέρος του οικοσυστήματος, όσο πανίσχυρος και αν αισθάνεται, μιας και έχει καταφέρει να τιθασεύσει τις δυνάμεις της φύσης, και να κυριαρχήσει πάνω στον πλανήτη. Όσο και αν η επιστήμη έχει προοδεύσει, ακόμα και σήμερα ο άνθρωπος μπορεί να βρει μέσα από το φυσικό του περιβάλλον την υγεία του, και να επιτύχει την ίαση του, αν βέβαια αφήσει τον εαυτό του στα χέρια της φύσης. Τα βότανα αποτελούν ένα μέσο για αυτόν τον σκοπό, και για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε πως λειτουργούν, θα κάνουμε μια αναφορά στα ενεργά συστατικά τους, τα οποία μαζί με την ίδια την ενέργεια των βοτάνων, είναι υπεύθυνα για τα αποτελέσματα πάνω στην υγεία του ανθρώπου.

Ανθρακινόνες:

Οι ανθρακινόνες είναι συστατικά τα οποία δρουν πάνω στο παχύ έντερο, διεγείροντας τις συσπάσεις του, και στην ουσία διευκολύνουν την αφόδευση. Κάνουν τα κόπρανα περισσότερο μαλακά και με αυτό τον τρόπο κάνουν την αφόδευση ευκολότερη. Τα βότανα τα οποία έχουν αυτές τις ουσίες είναι καθαρκτικά, ωστόσο για να μπορέσουν να λειτουργήσουν είναι απαραίτητη η παρουσία φυσικής χολής. Η δράση τους ενεργεί οκτώ με δέκα ώρες μετά την λήψη. Είναι φυσικό να επιφέρουν μια τάση για κολικούς λόγω της υπερδιέγερσης των τοιχωμάτων των εντέρων, έτσι λοιπόν είναι φρόνιμο να χορηγούνται σε συνδυασμό με βότανα τα οποία ανακουφίζουν από τα αέρια (άφυσα βότανα).
Βότανα όπως η Φράνγκουλα (Rhamnus frangula) η Σέννα (Cassia angustifolia) και το κινέζικο Ρήο (Rheum officinalis) περιέχουν ανθρακινόνες.

Γλίσχρασμα:

Το γλίσχρασμα είναι ουσία η οποία προστατεύει τους βλεννογόνους πολλών συστημάτων του ανθρώπινου οργανισμού από τους ερεθισμούς και τις φλεγμονές που πιθανών να τους ταλαιπωρούν. Αποτελείται από μεγαλομόρια σακχάρων τα οποία όταν έρθουν σε επαφή με το νερό παράγουν μια κολλώδη μάζα σαν ζελατίνα. Έτσι λοιπόν ασκούν μια προστατευτική και καταπραϋντική δράση στους βλεννογόνους του πεπτικού, του λαιμού, των πνευμόνων, αλλά και του ουροποιητικού. Χαλαρώνουν την εσωτερική επένδυση του εντέρου προκαλώντας μια λειτουργία ανακλαστική ακόμα και στα νεύρα της σπονδυλικής στήλης. Στην συνέχεια η χαλάρωση αυτή επεκτείνεται σε συγγενείς περιοχές όπως οι πνεύμονες και το ουροποιητικό, χαρίζοντας αυτήν την διπλή δράση, αφενός του περιορισμού του ερεθισμού και της φλεγμονής στο πεπτικό, αφετέρου της μείωσης της έντασης και του βήχα στο αναπνευστικό
Το Καλαμπόκι (Zea mays) , ο Κάλαμος (Acorus calamus) το Χαμομήλι (Matricaria chamomilla) και η Μολόχα (Malva silvestris) είναι βότανα τα οποία έχουν γλίσχρασμα και είναι άλλωστε γνωστά για τις μαλακτικές τους ιδιότητες σε διάφορα συστήματα του οργανισμού.

Φαινόλες:

Οι φαινολικές ενώσεις μπορεί να έχουν τόσο απλή δομή όσο και πολύπλοκους συνδυασμούς ολόκληρης σειράς βασικών μορίων. Όταν η χρήση τους γίνεται στο εσωτερικό του οργανισμού οι φλεγμονές μετριάζονται. Αντίθετα η εξωτερική εφαρμογή τους έχει μια ερεθιστική επίδραση στο δέρμα. Γνωστή φαινόλη είναι το σαλικυλικό οξύ ο πατέρας της γνωστής ασπιρίνης. Το σαλικυλικό οξύ βρίσκεται συχνά σε συνδυασμό με σάκχαρα σχηματίζοντας έτσι γλυκοσίδια. Η ένωση αυτή φαίνεται να έχει αντισηπτικές αντιφλεγμονώδεις αλλά και παυσίπονες ιδιότητες. Το θυμάρι και το γαρίφαλο έχουν φαινόλες την ευγενόλη και την θυμόλη αντίστοιχα, ουσίες τόσο παυσίπονες όσο και αντισηπτικές.
Η Ιτιά (Salix alba), η Σπειραία (Spiraea ulmaria), και ο Αρκτοστάφυλος (Uva ursi) είναι βότανα τα οποία έχουν φαινολικές ενώσεις.

Τανίνες:

Η έντονη στυφή και άσχημη γεύση των φλοιών και των φύλλων οφείλεται στις τανίνες που παράγονται σχεδόν από όλα λίγο ή πολύ τα φυτά. Είναι η προστασία των φυτών ενάντια στα  έντομα και τα φυτοφάγα ζώα τα οποία δεν ελκύονται από αυτήν την έντονη στυφή γεύση. Στον άνθρωπο οι ταννίνες προσφέρουν αντίσταση των ιστών στις λοιμώξεις καθώς βελτιώνουν αυτή τους την ιδιότητα. Φέρνουν τους ιστούς του σώματος κοντά τον έναν στον άλλον, σφίγγοντας για παράδειγμα του ιστούς των εντέρων και μειώνοντας την διάρροια ή την εσωτερική αιμορραγία. Εξωτερικά έχουν χρησιμότητα στις αγωγές κατά των εγκαυμάτων, την προστασία των τραυμάτων αλλά και την μείωση των φλεγμονών και των λοιμώξεων του κόλπου, του ματιού, του στόματος, του τραχήλου της μήτρας του ορθού κλπ.
Γενικά λοιπόν ασκούν μια στυπτική δράση και σχηματίζουν ένα προστατευτικό στρώμα πάνω στις βλεννογόνους μεμβράνες και το δέρμα.
Βότανα όπως η Αχίλλεα (Achillea millefolium) και η Καψέλα (Capsella bursa pastoris) έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε ταννίνες.

Κουμαρίνες:

Οι Κουμαρίνες βρίσκονται σε πολλά είδη φυτών. Είναι ενώσεις που έχουν μεταξύ τους διαφορετικό τύπο αλλά και διαφορετικές αποκλίνουσες δράσεις. Είναι αρωματικές ενώσεις και η δράση τους είναι περιορισμένη στον οργανισμό. Υπάρχουν όμως προϊόντα του μεταβολισμού τους που έχουν αξιόλογη δράση όπως για παράδειγμα η δικουμαρόλη που είναι μια ισχυρή αντιθρομβωτική ένωση.
Βότανα που περιέχουν κουμαρίνες είναι ο Μελιλώτος (Melilotus officinalis), η Φλαμουριά (Fraxinus excelsior), το Αγριοράδικο (Taraxacum officinalis) και άλλα.

Φλαβονοειδή:

Μια από τις ομάδες ενώσεων που συναντούμε στα βότανα είναι τα Φλαβονοειδή. Τόσο οι φλαβόνες όσο και τα φλαβονοειδή γλυκοσίδια έχουν ένα ευρύ φάσμα δράσεων. Είναι αντισπασμωδικά, διουρητικά, τονωτικά του κυκλοφορικού αλλά και καρδιοδιεγερτικά. Η ρουτίνη που βρίσκεται στην λεμονιά (Citrus limon) ενισχύει τα τοιχώματα των αγγείων κάνοντας τα λιγότερο διαπερατά. Τα φλαβονοειδή συντελούν σημαντικό ρόλο στην πλήρη απορρόφηση της βιταμίνης C. Το γαϊδουράγκαθο (Silibum marianum) επίσης διαθέτει την σιλυβίνη την σιλυδιανίνη και την σιλυκριστίνη οι οποίες είναι βλαβόνες, και αυτές ευθύνονται για την βοήθεια που προσφέρει αυτό το βότανο στο συκώτι.

Ανθοκυάνες:

Οι ανθοκυάνες είναι ενώσεις χρωστικές και δίδουν στα άνθη και στα φρούτα το όμορφο κυανό βυσσινή ή κόκκινο χρώμα τους. Ταυτόχρονα όμως για τον ανθρώπινο οργανισμό είναι χρήσιμα γιατί διατηρούν υγιή τα αιμοφόρα αγγεία. Θυμηθείτε την γνωστή ελληνική συμβουλή για το βάλσαμο που προσφέρει ένα ποτήρι κόκκινο κρασί την ημέρα στην καρδιά και το κυκλοφορικό. Τόσο το σταφύλι ( Vitis vinifera ) αλλά και το βατόμουρο (Rubus fructicosus) περιέχουν αξιόλογες ποσότητες ανθοκυανών.

Πτητικά έλαια:

Τα πτητικά έλαια είναι αυτά τα οποία χαρίζουν στα φυτά την οσμή τους, πολλές φορές και διαφορετική μέσα στο ίδιο είδος. Τα περισσότερα είναι απλά μόρια τα οποία όμως συνδυάζονται μεταξύ τους και σχηματίζουν τερπένια. Είναι μεγάλο το πλήθος των ελαίων και το καθένα έχει τις δικές του μοναδικές ιδιότητες. Έχουν όμως και ορισμένες κοινές ιδιότητες που τα χαρακτηρίζουν στο σύνολο τους. Για παράδειγμα όλα τα αρωματικά έλαια είναι αντισηπτικά. Το έλαιο της μελαλεύκης (Melaleuca alternifolia) και του θυμαριού  (Thymus serpyllum) είναι βότανα τα οποία είναι γνωστά αντισηπτικά. Τα έλαια μεταφέρονται εύκολα στο σώμα και εμφανίζονται γρήγορα στο ουροποιητικό σύστημα, στους πνεύμονες, αλλά και σε όλες τις εκκρίσεις του σώματος. Διεγείρουν την πέψη λειτουργώντας στην επένδυση του εντέρου, η οποία με την σειρά της ανακλαστικά αυξάνει την ποσότητα γαστρικού υγρού, αναγκαίου συστατικού της διάσπασης των τροφών στο στομάχι. Τα πτητικά έλαια ενεργούν και στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η λεβάντα ( Lavandula officinalis ) ενεργεί ηρεμιστικά μειώνοντας την ένταση και γαληνεύοντας το οργανισμό με αποτέλεσμα την καταστολή των πονοκεφάλων που οφείλονται στο στρες. Όλα τα πτητικά έλαια επιφέρουν μια κατάσταση εσωτερικής ηρεμίας και ευεξίας δρώντας αντικαταθλιπτικά. Από την εξαγωγή των πτητικών ελαίων παράγονται τα αιθέρια έλαια, που και αυτά χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς.

Σαπωνίνες:

Οι σαπωνίνες που βρίσκονται σε πολλά βότανα δεν ενεργούν άμεσα στον ανθρώπινο οργανισμό, μπορούν όμως να χρησιμοποιηθούν σαν πρώτες ύλες για να συνθέσει τις κατάλληλες ενώσεις. Η διοσγενίνη για παράδειγμα που υπάρχει στην Διοσκορία (Dioscorea villosa) μοιάζει πολύ με την κορτιζόνη που είναι ισχυρό αντιφλεγμονώδες. Οι σαπωνίνες είναι τριτερπενοειδούς τύπου και στεροειδούς τύπου. Οι τελευταίες μοιάζουν με αυτές του ανθρώπινου οργανισμού και έχουν μια έντονη ορμονική δραστηριότητα αλλά και αντιφλεγμονώδη δράση. Οι τριτερπενοειδούς τύπου σαπωνίνες παρουσιάζουν αποχρεμπτική δράση μέσα από ένα ανακλαστικό του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. Το Σολιντάγκο (Solidago virgauria) η Στελάρια (Stellaria media) το Λάπαχο (Tabebuia avelana) είναι βότανα αντιφλεγμονώδη, ενώ το Βεμπράσκο (Verbascum thapsus) είναι αποχρεμπτικό.

Καρδιακά γλυκοσίδια:

Τα καρδιακά γλυκοσίδια έχουν την απίστευτη ικανότητα να αυξάνουν την δύναμη του καρδιακού παλμού χωρίς όμως την αύξηση του παρεχόμενου οξυγόνου προς τον καρδιακό μυ. Είναι λοιπόν  πολύ χρήσιμα σε καταστάσεις καρδιακής ανεπάρκειας. Η ένωση ενός σακχάρου και μιας στεροειδούς αζυλκόνης σχηματίζει τα καρδιακά γλυκοσίδια, και ανάλογα με την δομή της ένωσης αυτής καθορίζεται η διαθεσιμότητα και η δραστικότητα τους. Παρουσιάζουν ακόμη μια αξιοσημείωτη διουρητική δράση μεταφέροντας τα υγρά από τους ιστούς και το κυκλοφορικό προς το ουροποιητικό συντελώντας στην ελάττωση της πίεσης του αίματος στον οργανισμό. Βότανα με μεγάλη περιεκτικότητα σε καρδιακά γλυκοσίδια είναι η Δακτυλίδα (Digitalis purpurea) η Κομβαλαρία (Convallaria majalis) ο Κράταιγος (Crataegus oxycantha) και η Σκίλλα (Urginea maritima).

Πικρά στοιχεία:

Τα πικρά στοιχεία παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία δομών αλλά όλα συνδέονται μεταξύ τους από την καταφανή πικρή γεύση τους. Έχουν μεγάλη φαρμακευτική αξία γιατί ενεργούν πάνω στους γευστικούς κάλυκες της γλώσσας διεγείροντας όλα τα όργανα του πεπτικού συστήματος. Διεγείρουν επίσης την δραστηριότητα του συκωτιού βοηθώντας έτσι την ηπατική απέκκριση. Συχνά εμφανίζουν αντικαρκινικές ιδιότητες αλλά και αντιβιοτικές και αντιμυκητιακές. Είναι φανερό ότι με την καλύτερη πέψη επιτυγχάνεται και καλύτερη απορρόφηση των τροφών η οποία βοηθά στην ενδυνάμωση του σώματος. Η πικρή αυτή ιδιότητα των βοτάνων αποτελεί μέρος της συνολικής δράσης τους γι αυτό και την βρίσκουμε σε βότανα καταπραϋντικά, αντιβηχικά αλλά και αντιφλεγμονώδη. Η Αρτεμισία (Artemisia absinthium) είναι ένα βότανο με πικρά τονωτικά στοιχεία.

Αλκαλοειδή:

Τα αλκαλοειδή είναι μια ισχυρότατη ομάδα φυτικών συστατικών η οποία επιδρά άμεσα στο τόσο στο σώμα όσο και στον νου του ανθρώπου. Χωρίζονται σε δεκατρείς ομάδες με βάση την δομή τους και είναι πολύ δύσκολο να δοθούν κοινά χαρακτηριστικά της δράσης τους. Ορισμένα όπως η μεσκαλίνη είναι παραισθησιογόνα και άλλα πάλι θανατηφόρα δηλητήρια  με σύνεση όμως και προσοχή στην χρήση σε φαρμακευτικές δόσεις ενεργούν ευεργετικά στους πνεύμονες τα νεύρα το συκώτι και στο πεπτικό σύστημα. Για τα ίδια τα φυτά δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη λειτουργία και είναι ουσιαστικά το θεραπευτικά δώρο του φυτικού βασιλείου προς το ζωικό και τον άνθρωπο.